Καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον, τη θαλάσσια και παράκτια βιοποικιλότητα και κατ’ επέκταση την οικονομία της Κρήτης, θα έχει ένα ατύχημα κατά τη διαδικασία εξόρυξης υδρογονανθράκων στα νότια του νησιού. Το γεγονός αυτό παραδέχεται η Περιφέρεια Κρήτης, όμως το αγνοεί και εγκρίνει την Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων νότια του νησιού!
στη σχηματική απεικόνιση).
Το ζήτημα θα απασχολήσει τη σημερινή συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Κρήτης στο Ηράκλειο, με την εισήγηση των υπηρεσιών της Περιφέρειας να είναι θετική. Υπενθυμίζεται ότι το Περιφερειακό Συμβούλιο το γνωμοδοτεί, δηλαδή δεν μπορεί να “φρενάρει” το πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης, ωστόσο η απόφαση του έχει πολιτική βαρύτητα και επηρεάζει τον κεντρικό σχεδιασμό της κυβέρνησης.
Την εισήγηση υπογράφει η Διεύθυνση Περιβάλλοντος Χωρικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Κρήτης που στα συμπεράσματα της σημειώνει πως « συμφωνούμε με την έγκριση της εξεταζόμενης ΣΜΠΕ, με την προϋπόθεση η περιοχή μελέτης «Νότια της Κρήτης» να περιοριστεί στη μειωμένη έκταση των 33.933 km2 περίπου (Εικόνα 1, πράσινη οριογραμμή) και να διορθωθούν αναλόγως όλοι οι χάρτες και οι αναφορές της ΣΜΠΕ.»
Στα βασικά σημεία της εισήγησης ζητάει την μείωση της παραχωρούμενης έκτασης για να γίνουν οι έρευνες ώστε να απομακρυνθεί από τις ακτές της νότιας Κρήτης,
Επίσης η υπηρεσία ζητάει να γίνουν μια σειρά από διορθώσεις ή συμπληρώσεις της ΣΜΠΕ, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις που κάνει. Ειδικότερα τα πιο βασικά σημεία της εισήγησης.
Η υπηρεσία παραδέχεται ότι σε περίπτωση ατυχήματος θα είναι μακροχρόνιες οι επιπτώσεις στη θαλάσσια και παράκτια βιοποικιλότητα και στην ποιότητα του θαλασσινού νερού, ενώ αν οδηγηθούν προς την παράκτια περιοχή οι κηλίδες οι επιπτώσεις θα είναι εξαιρετικά σοβαρές και για τα πτηνά και χερσαία είδη που διαβιούν σε αυτή. Η προκληθείσα ζημιά μπορεί να έχει μακροχρόνια επίδραση κατά μήκος της πληγείσας ακτογραμμής και η ανάκαμψη των οικοσυστημάτων αναμένεται να είναι αργή.
ΟΡΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Για τα όρια της περιοχής όπου θα γίνουν οι έρευνες και οι εξορύξεις η εισήγηση σημειώνει πως «παρά Παρά το γεγονός ότι στην «Περιγραφή του Προγράμματος» αναφέρεται ότι η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών δεδομένων οδήγησε σε επαναπροσδιορισμό των ορίων της αρχικώς εξετασθείσας περιοχής του Προγράμματος, με μείωση της έκτασής της, όλοι οι χάρτες της ΣΜΠΕ αποτυπώνουν την αρχικώς οριοθετημένη περιοχή, και, τελικώς, στο Κεφάλαιο της Εκτίμησης, Αξιολόγησης και Αντιμετώπισης των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Κεφάλαιο 8, σελ. 8-118) γίνεται σαφές ότι η μείωση της περιοχής του Προγράμματος ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΑΙ, χωρίς να αναφέρεται εάν η πρόταση έχει γίνει αποδεκτή από το Φορέα του έργου. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι:
«Προτείνεται η τροποποίηση των ορίων εφαρμογής του Προγράμματος ώστε να αποφευχθεί η εμπλοκή με:
• Λιβάδια Ποσειδωνίας και ενασβεστωμένα Ροδοφύκη (“maerl” habitats) σε συμφωνία με το Πρόγραμμα Μέτρων της ΟΠΘΣ..
• Ενδιαιτήματα της Monachus monachus (φωκιες) , της Caretta caretta (χελώνες) και του Tursiops truncatus (ρινοδέλφινα) σε συμφωνία με το Πρόγραμμα Μέτρων της ΟΠΘΣ.
• Περιοχές παρουσίας κόκκινων κοραλλιών (Corallium rubrum).
• Περιοχή ACCOBAMS-Νοτιοδυτική Κρήτη και Ελληνική Τάφρος για τα κητοειδή.
•Κηρυγμένους ενάλιους χώρους.
• Επιφανειακά Υδατικά Συστήματα της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ.
Επίσης προτείνεται:
• Να μειωθεί η έκταση του Προγράμματος εντός της EBSA (CΒD)6 Ελληνική Τάφρος.
• Να αυξηθεί η απόσταση από περιοχές του δικτύου Natura 2000.
• Να αυξηθεί η απόσταση από περιοχές τις Ακτές νερών Κολύμβησης».
ΧΩΡΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ΟΙ ΣΕΙΣΜΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ;
Η υπηρεσία της Περιφέρειας κάνει εκτενή αναφορά στις σεισμικές έρευνες για τον εντοπισμό των κοιτασμάτων . Σημειώνει χαρακτηριστικά πως «για τις σεισμικές έρευνες, που θα αποτελέσουν το σχετικά άμεσα υλοποιήσιμο στάδιο του προγράμματος (διάρκειας έως oκτώ ετών), δεν υπάρχει πρόβλεψη για περιβαλλοντική τους αδειοδότηση, δεδομένου ότι δεν συμπεριλαμβάνονται στα είδη έργων και δραστηριοτήτων για τα οποία απαιτείται να ακολουθηθεί η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης.
Για τον λόγο αυτό, η όποια έγκριση της εξεταζόμενης ΣΜΠΕ θα πρέπει να καθορίσει με τον κατά το δυνατόν σαφέστερο τρόπο το πλαίσιο διεξαγωγής των σεισμικών ερευνών και τα μέτρα ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων. Η εκπόνηση ενός σαφούς Περιβαλλοντικού Σχεδίου Δράσης (ΠΣΔ ή Environmental Action Plan – EAP) για τις σεισμικές έρευνες, το οποίο θα εγκριθεί από το ΥΠΕΝ και την Αρχή Σχεδιασμού του Προγράμματος, προτείνεται από την ΣΜΠΕ ως αντιστάθμισμα στην μη απαίτηση περιβαλλοντικής αδειοδότησης για τις έρευνες αυτές.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ -ΕΞΟΡΥΞΕΙΣ
Αναφορικά με όσα προβλέπει η ΣΜΠΕ για τα σχέδια διαχείρισης και τις εξορύξεις η εισήγηση επισημαίνει ότι «τα διαχειριστικά μέτρα που η ΣΜΠΕ προτείνει, όπως είναι αναμενόμενο σε αυτή την φάση, δεν μπορεί να είναι εξειδικευμένα, αφού δεν έχουν καθοριστεί ακόμα οι τεχνολογίες που θα χρησιμοποιηθούν (π.χ. πλωτές ή σταθερές εξέδρες, τεχνολογία διατρήσεων, μεταφορά με αγωγούς ή πλοία κ.λπ.). Σε δεύτερο χρόνο, και αφού έχει γίνει η αναγνώριση της περιοχής, προβλέπεται να ακολουθηθεί η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, για τα επιμέρους έργα των σταδίων έρευνας, Ανάπτυξης και Παραγωγής και Αποξήλωσης, που περιγράφονται στη ΣΜΠΕ (σελ. 8-9). »
Για τις γεωτρήσεις εξόρυξης των υδρογονανθράκων, η εισήγηση λέει πως η σχετική υπουργική απόφαση « προβλέπει την υποβολή και εξέταση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και την έγκριση περιβαλλοντικών όρων ως έργα κατηγορίας Α1. Αυτό σημαίνει ότι θα δοθεί η ευκαιρία για λεπτομερή αξιολόγηση από τους συναρμόδιους φορείς και ενδιαφερομένους, τόσο των ειδικότερων τεχνολογιών που θα χρησιμοποιηθούν, όσο και της χρήσης χημικών ουσιών, διαχείρισης των ρύπων και των αποβλήτων από την εξόρυξη, καθώς και των τεχνικών μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων εν γένει. »
ΤΑ ΚΗΤΟΕΙΔΗ
Για τις επιπτώσεις σε θαλάσσιους οργανισμούς όπως τα κητοειδή που έχουν μεγάλους αριθμούς στα νότια της Κρήτης «υπάρχουν κατευθυντήρια κείμενα μετριασμού των επιπτώσεων, που πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως είναι ενδεικτικά ο “Μεθοδολογικός Οδηγός μέτρων μείωσης του υποβρύχιου θορύβου” (2013) της Συμφωνίας ACCOBAMS8 για τη διατήρηση των κητοειδών της Μαύρης Θάλασσας, της Μεσογείου Θάλασσας και της συνεχόμενης περιοχής του Ατλαντικού, η «Μελέτη εκτίμησης και διαχείρισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και των κινδύνων από την έρευνα και παραγωγή υδρογονανθράκων», που εκπονήθηκε το 2016 για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι όροι και οι περιορισμοί της ισχύουσας νομοθεσίας για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των ειδών, και βεβαίως η εμπειρία από τις προηγούμενες, ήδη διενεργηθείσες κατά τα έτη 2012 και 2013, σεισμικές έρευνες, οι επιπτώσεις των οποίων θα ήταν ενδιαφέρον να αναφέρονται στην ΣΜΠΕ, αλλά και από αντίστοιχες έρευνες σε άλλες περιοχές. Συνεργάτης (Partner) της Ελλάδας στην ACCOBAMS, είναι από το 2002 το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος», το οποίο είναι σημαντικό να συμβάλει και να εξετάσει το Περιβαλλοντικό Σχέδιο Δράσης για τις σεισμικές έρευνες, πριν την έγκρισή του.
Επισημαίνουμε ότι η ΣΜΠΕ αναγνωρίζει τον υποθαλάσσιο θόρυβο ως μια από τις «μεγαλύτερες περιβαλλοντικές προκλήσεις που αναδύονται από την υλοποίηση του Προγράμματος» και ότι αυτός είναι «δυσκολότερα διαχειρίσιμος από ένα αντίστοιχο χερσαίο Πρόγραμμα». όπως και σε άλλες περιπτώσεις σεισμικών ερευνών, εξετάζονται οι πιθανές επιπτώσεις σε μεμονωμένα είδη και όχι στο επίπεδο των τροφικών πλεγμάτων και του ρόλου των ειδών στο οικοσύστημα. Οι επιπτώσεις στο οικοσύστημα δεν θα εμφανιστούν αμέσως, αλλά μετά από μήνες ή και χρόνια. Oι επιπτώσεις των σεισμικών ερευνών στους θαλάσσιους οργανισμούς, άρα και στο οικοσύστημα, δεν μπορούν να εξαλειφθούν, παρά μόνο να μετριαστούν, αν και oι μέθοδοι μετριασμού που εφαρμόζονται θεωρούνται ως ανεπαρκείς και προβληματικές.Επιπλέον θα πρέπει να διευκρινιστούν οι κρατικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί τήρησης των περιβαλλοντικών όρων, τόσο στη φάση της έρευνας, όσο και στην παραγωγική φάση, για τον έλεγχο και τη διασφάλιση τήρησης των όρων της ΣΜΠΕ, όσο και των περιβαλλοντικών όρων, εφόσον αυτοί εγκριθούν με τις επιμέρους Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. »
ΑΤΥΧΗΜΑΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ
Για τις επιπτώσεις του Προγράμματος έρευνας και εξόρυξης που έχουν να κάνουν με τη ρύπανση μετά από ατύχημα με υδρογονάνθρακες (Επίπεδα κηλίδων Ι, II, IΙΙ), για τα τα θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα η εισήγηση λέει πως «oι επιπτώσεις διαφέρουν αναλόγως με το επίπεδο των κηλίδων. Υφίσταται υψηλός κίνδυνος για κηλίδες επιπέδου ΙΙΙ με μακροχρόνιες επιπτώσεις στη θαλάσσια και παράκτια βιοποικιλότητα και στην ποιότητα του θαλασσινού νερού. Στην περίπτωση κηλίδων επιπέδου ΙΙ οι επιπτώσεις για τα θαλάσσια είδη είναι σοβαρές, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Θα απαιτηθούν μήνες / έτη για την πλήρη αποκατάστασή τους. Εάν κατά την ατυχηματική απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων πετρελαίου στη θάλασσα, οι ποσότητες αυτές οδηγηθούν προς την παράκτια περιοχή οι επιπτώσεις θα είναι εξαιρετικά σοβαρές όχι μόνο για τα θαλάσσια είδη, αλλά και πτηνά και χερσαία είδη που διαβιούν σε αυτή. Η προκληθείσα ζημιά μπορεί να έχει μακροχρόνια επίδραση κατά μήκος της πληγείσας ακτογραμμής και η ανάκαμψη των οικοσυστημάτων αναμένεται να είναι αργή. Σε ορισμένες περιπτώσεις η ζημιά αυτή μπορεί να μην επιτρέψει την ανάκαμψη των οικοσυστημάτων σε συνθήκες προ του ατυχήματος. Η πιθανότητα ατυχηματικής διαρροής υδρογονανθράκων αυξάνεται όταν η γεώτρηση βρίσκεται σε βαθύτερα και κυματώδη ύδατα (χάρτες 3: Μορφολογικός, 4 Α: Ισοβαθών, 4 Β: Κλάσεων Ισοβαθών και 10: Μέση τιμή σημαντικού ύψους εποχιακού κύματος, Παράρτημα ΙΙ). Εξαιρετικά σοβαρές θα είναι κατ’ επέκταση οι επιπτώσεις και σε οικονομικό, βιοτικό και κοινωνικό επίπεδο στην παράκτια ζώνη της Κρήτης. Για παράδειγμα, η ανάλυση «Οικονομικές επιπτώσεις της εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων στην Ελλάδα»(Ιανουάριος 2019), που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης WWF Ελλάς, εξέτασε τέσσερα σενάρια οικονομικού οφέλους – ατυχημάτων και υπολόγισε σε δεκάδες εκατομμύρια ευρώ το κόστος στην αλιεία και στον τουρισμό, χωρίς να υπολογίζεται το κόστος των επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα. Για την αντιμετώπιση της ατυχηματικής ρύπανσης γίνεται παραπομπή στις υποχρεώσεις (Εκθέσεις Κινδύνου και Σχέδια) που απορρέουν από τον Νόμο 4409/2016 για την πρόληψη της κλιμάκωσης ή τον περιορισμό των συνεπειών σοβαρού ατυχήματος. Κρίνεται όμως απαραίτητο, οι υποχρεώσεις αυτές να διασαφηνίζονται περαιτέρω στην όποια έγκριση της ΣΜΠΕ. όπως προαναφέρθηκε, θα πρέπει να είναι σαφείς και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί του κράτους που θα διασφαλίζουν την τήρηση των μέτρων ασφαλείας που θα προβλέπονται στα διάφορα σχέδια.
Ακόμη, στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που θα υποβληθούν για τις γεωτρήσεις εξόρυξης των υδρογονανθράκων πρέπει να συμπεριλαμβάνεται μελέτη ανάλυσης και διαχείρισης κινδύνου από ατυχηματική διαρροή για τις ακτές της Κρήτης. »
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ
«Η ΣΜΠΕ αναγνωρίζει την αναγκαιότητα ύπαρξης Προγράμματος Περιβαλλοντικής Παρακολούθησης (Κεφάλαιο 9) και καθορίζει κατ’ ελάχιστον βιοτικές και αβιοτικές παραμέτρους, χημικές παραμέτρους και ουσίες προτεραιότητας, προγράμματα ελέγχου συστημάτων ασφαλείας κ.λπ., χωρίς ωστόσο να τα εξειδικεύει χωρικά και χρονικά» λέει η εισήγηση των υπηρεσιών της Περιφέρειας προτείνοντας :
i) H όποια απόφαση έγκρισης της ΣΜΠΕ να συγκεκριμενοποιεί τις παραπάνω παραμέτρους (σημεία παρακολούθησης και συχνότητα), είτε να δίνει τις κατευθύνσεις ώστε αυτά διασαφηνιστούν στις επιμέρους Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Επίσης, κρίνεται πολύ σημαντικό τα αποτελέσματα των προγραμμάτων παρακολούθησης να ανακοινώνονται και να είναι διαθέσιμα στους ενδιαφερόμενους φορείς (ερευνητικούς, τοπική αυτοδιοίκηση κ.λπ.) και στο κοινό.
ii) Η μελέτη καταγραφής της αρχικής κατάστασης των περιβαλλοντικών παραμέτρων πρέπει να είναι σαφής, λεπτομερής και εμπεριστατωμένη, διότι η ζημία σε προστατευόμενα είδη και φυσικούς οικοτόπους πρέπει να αξιολογείται σε σύγκριση με την αρχική τους κατάσταση, στο πλαίσιο εφαρμογής της περιβαλλοντικής ευθύνης (Π.Δ. 148/2009 (άρθρο 3), όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, ΦΕΚ 190 Α ́/2009 και Νόμος 4409/2016).
Κινητοποίηση σήμερα στο Ηράκλειο
Η αξιοποίηση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Κρήτη προκαλεί πάντως αντιδράσεις, με την “Ανυπόταχτη Κρήτη” να καλεί σε παράσταση διαμαρτυρίας σήμερα ενάντια στην ψήφιση της ΣΜΠΕ, με το ραντεβού να δίδεται στις 2 το μεσημέρι στην πλατεία Ελευθερίας στο Ηράκλειο.
Την αντίθεσή της δηλώνει και η “Πρωτοβουλία Κρήτης ενάντια στις εξορύξεις υδρογονανθράκων”, η οποία μάλιστα διοργανώνει σχετική εκδήλωση στις 24 Ιανουαρίου στο Ηράκλειο.
«Άραγε επιθυμούμε σαν κοινωνία μια “ανάπτυξη” που βασίζεται στους -βρώμικους από όλες τις απόψεις- υδρογονάνθρακες, ή μήπως οι ζωές μας, η βιωσιμότητα του ευαίσθητου οικοσυστήματος της ανατολικής Μεσογείου και η τοπική οικονομία πρέπει να αποτελούν την πρώτη μας προτεραιότητα;» διερωτάται, σε ανακοίνωσή της, η Πρωτοβουλία.
Μεταξύ άλλων ,τονίζει πως «το δίλημμα είναι αν θα επιτρέψουμε τα επικίνδυνα πειράματα που υπόσχονται μια αμφίβολη ευημερία των εταιριών και αν κάτι πάει στραβά θα την πληρώσουν οι τοπικές οικονομίες, ή αν θα αποτρέψουμε εξαρχής τις πολύ πιθανές περιβαλλοντικές καταστροφές με ανυπολόγιστες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες σε βάθος δεκαετιών».
Προχωρούν οι έρευνες
Εν τω μεταξύ, κοινά χαρακτηριστικά με εκείνα της Ανατολικής Μεσογείου εντοπίζει η Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων – όπως ανακοίνωσε – στις θαλάσσιες περιοχές του κεντρικού Ιονίου και νότια της Κρήτης.
Για την Κρήτη η ΕΔΕΥ αναφέρει ότι «η μελέτη περιλαμβάνει επικαιροποιημένο χάρτη των λασποηφαιστείων με ερμηνεία, η οποία προσφέρει πληροφορίες για την ηλικία των πετρωμάτων που είναι βαθιά θαμμένα στο υπέδαφος, τη θερμική ωριμότητα και το περιεχόμενο οργανικής ύλης» και ότι «έχουν αναγνωριστεί νέες δομές οι οποίες ομοιάζουν με τα δύο γνωστά γεωλογικά μοντέλα της Ανατολικής Μεσογείου, δηλαδή τύπου Λεβιάθαν και τύπου Ζορ. Στη μελέτη έχουν συμπεριληφθεί 15 σεισμικές γραμμές συνολικού μήκους 2.500 km.
