• «Μια «κατεψυγμένη» αλήθεια για την Ελλάδα π.χ. είναι η ιστορία της όπως την ερμηνεύουν οι επίσημοι Έλληνες. (…) Η ζωντανή αλήθεια, πιστεύω, βρίσκεται πάλι στην ιστορία της, όπως την ανακαλύπτεις ν’ αναδύεται μέσα σου, από την προσωπική σου εμπειρία και που, τα γεγονότα ή τα μνημεία της τέχνης, απλά και μόνο την υπομνηματίζουν και την εικονογραφούν». (1)
ΕΙΘΙΣΤΑΙ σε εθνικές επετείους να μεγεθύνουμε τις αρετές μας και να σμικρύνουμε τα ελαττώματα. Είναι φυσικό αυτό και συμβαίνει σε όλους τους λαούς που ζουν σε κρίσιμες ζώνες διεθνών εμπορικών και γεωστρατηγικών συμφερόντων. Εμείς, όπως και οι Βαλκάνιοι γείτονές μας, βρισκόμαστε σε μια τέτοια περιοχή. Έχοντας μάλιστα και έναν πολύ κακόπιστο, βουλιμικό γείτονα -την Τουρκία-, έχουμε αναπτύξει υπέρμετρα την “εθνική” συνείδηση, ουσιαστικά τον καλώς εννοούμενο πατριωτισμό μας.
ΕΠΙ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ, οι Τούρκοι αμφισβητούν συστηματικά και μεθοδικά σύνορα, νησιά, εναέριο χώρο και διεθνείς συνθήκες που οι ίδιοι υπέγραψαν! Η Τουρκία του Ερντογάν δεν χώνεψε ποτέ τη δημιουργία ελληνικού κράτους δίπλα της. Έτσι, εντέχνως προσπαθεί να πείσει τη διεθνή κοινότητα- προσθέτοντας συνεχώς και νέα ανύπαρκτα θέματα-, ότι απειλείται από τους Έλληνες κι ότι υπάρχει πρόβλημα με Ελλάδα και Κύπρο!
… “ΓΙΟΡΤΑΣΑΜΕ” τη δεύτερη εκατονταετία από την Παλιγγενεσία μας (1821-2021) κάτω από αντίξοες συνθήκες: υπέρμετρος τρόμος από έναν αόρατο “εχθρό” (τον κορωνοϊό) με ημερήσιες δυστυχώς εκατόμβες νεκρών και με άγνωστη κατάληξη. Από κοντά και οι Τούρκοι! Το δε 2022, σε αντίθεση με το θριαμβικό ’21, επαναφέρει στη μνήμη μας τη μεγαλύτερη εθνική συμφορά στη νεότερη ελληνική ιστορία: τα εκατόχρονα από τη “Μικρασιατική Καταστροφή” (1922).
ΟΙ ΜΕΡΕΣ του κορωνοϊο-εγκλεισμού δεν μας επέτρεψαν να παρακολουθήσουμε ζωντανά τις πολλές και ενδιαφέρουσες επετειακές εκδηλώσεις για την Ελληνική Επανάσταση. Εντούτοις μας έδωσαν το χρόνο να “βυθιστούμε” στη γνώση -και την αυτογνωσία- διαβάζοντας πληθώρα ιστορικών βιβλίων μυθοπλασίας ή ενδελεχούς έρευνας. Όλα σε αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας για το ’21. Παρακολουθήσαμε διαδικτυακά θέατρο, κινηματογράφο, ειδικά βίντεο, είδαμε εκθέσεις ζωγραφικής, βυθιστήκαμε σε ποικίλα ένθετα εφημερίδων (“Χ.ν.”), ξεφυλλίσαμε μονογραραφίες, επισκεφθήκαμε ειδικές Εκθέσεις (Φιλελληνισμός) κ.λπ. Το ίδιο, ίσως σε μικρότερη κλίμακα, αναμένουμε να συμβεί και με τη θλιβερή εθνική επέτειο.
Η ΜΝΗΜΟΝΕΥΣΗ θριάμβων και ήττας καλόν είναι να εντυπώνεται στο μυαλό των νεότερων γενεών, με όλες τις απόψεις περί αληθείας· ώστε να καλλιεργείται σωστά, πρώτα η αυτογνωσία κι έπειτα το μακρυγιάννειο “εμείς” που αναφέρεται στην εθνική συνείδηση.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΑΜΕ, λοιπον, το νεοελληνικό κράτος μετά από μακροχρόνια προετοιμασία τόσο στην Ευρώπη που εξελισσόταν ραγδαία από τα μέσα του 18ου αι., όσο και στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ας μη λησμονούμε ότι, πολλοί Έλληνες προύχοντες και μορφωμένοι, κατείχαν καίριες θέσεις στην οθωμανική αυτοδιοίκηση. Στον οθωμανικό, όπως και στο ρωσικό πολεμικό στόλο υπηρετούσαν Έλληνες ναυτικοί, ενώ κι ο ευρωπαϊκός “διαφωτισμός” με το πάθος και τον “πόθο για ελευθερία” είχε εμποτίσει όλες τις κοινωνικές τάξεις στις περιφέρειες με ελληνικά στοιχεία. Έτσι, στρατιωτικά ήδη ήμασταν αρκούντως έτοιμοι. Το εμπόριο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τις άλλες χώρες, εν πολλοίς βρισκόταν στα χέρια Ελλήνων, οι οποίοι και αποτελούσαν τον “διακομιστή”/“διασπορέα” των νέων ιδεών παντού. Αλλά και οι τρεις ιδρυτές της “Φιλικής Εταιρίας” ασχολούνταν με το εμπόριο, ενώ είχαν αντιπροσώπους (παρακλάδια) σε όλα τα σημεία όπου υπήρχαν Έλληνες.
ΑΣ ΜΗ ΛΗΣΜΟΝΟΥΜΕ ότι, με την πτώση της Πόλης (1453), κύματα μορφωμένων Ελλήνων έφυγαν στη Δύση μεταφέροντας τον βυζαντινό πολιτισμό, τα έργα και το πνεύμα των Αρχαίων Ελλήνων στη Δύση. Η λεγόμενη “Αναγέννηση” (Rinascimento, Rennaissance) που ακολούθησε, ξεκίνησε με την εφεύρεση της Τυπογραφίας (Γερμανία) και την συνακόλουθη πολιτισμική έκρηξη στην ενετοκρατούμενη Ιταλία, ενώ κι ο λεγόμενος “Ανθρωπισμός” (Humanisme) εξαπλώθηκε ραγδαία σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ακόμη και η Ενετοκρατούμενη Κρήτη παρουσίασε αναγεννησιακές μορφές πολιτισμού (θέατρο, λογοτεχνία).
Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ “Αναγέννηση”, με τη μελέτη και προβολή της Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας, υπήρξε η πρωταρχική πηγή της στροφής των ανθρώπων της Δύσης στους Αρχαίους Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς και στα μνημεία τους (Κλασικισμός-Ρομαντισμός). Συνεπώς, το μετέπειτα φιλελληνικό κίνημα που εκδηλώθηκε με την Ελληνική Επανάσταση βασιζόταν στη γνώση της σοφίας και του πολιτισμού των Αρχαίων Ελλήνων.
ΑΣ ΜΗ λησμονούμε επίσης ότι τα Ιόνια Νησιά, με το να βρίσκονται εγγύτερα στην Ιταλία, ουδέποτε υπήρξαν οθωμανική επαρχία! Κορυφαίοι Έλληνες δημιουργοί γεννήθηκαν σ΄αυτά και έδρασαν (Δ. Σολωμός κ.ά.) Γενικά οι μορφωμένοι Ελληνες, δίγλωσσοι ή τρίγλωσσοι (Φαναριώτες, Κρήτες, Επτανήσιοι κ.ά.), θεωρούσαν εαυτούς κληρονόμους της αρχαίας ελληνικής παιδείας την οποία φρόντιζαν με κάθε τρόπο να μεταλαμπαδεύσουν στις ευρωπαϊκές αυλές. Έτσι, η εξέγερση (Resurrection) -η “Ανάσταση” του Γένους-, παρά τον ασφυκτικό κλειό της “Ιεράς Συμμαχίας” και τον άρτια εξοπλισμένο οθωμανικό στρατό, είχε θεαματικά αποτελέσματα στην αρχή.
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ του ελληνικού μετεπαναστατικού κράτους, δεν ξεκίνησε ως ένα οθωμανικό βαλκανικό περιθώριο που θα έσβηνε με την πρώτη επίθεση. Οι Έλληνες επαναστάτες είχαν ενστερνισθεί προ πολλού την παλιά ιδέα (“πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θά’ ναι”) και επίσης η Ελλάδα όφειλε να εξεγερθεί και να σπάσει τα δεσμά τής δουλείας της. Οι Έλληνες (Ρήγας και λοιποί “διαφωτιστές”) που προηγήθηκαν πίστευαν ότι είναι απογόνοι ενός μεγάλου έθνους της Ανατολής, όμοιου με εκείνα της Δύσης. Γι αυτό, οι αγωνιστές του 1821, έστω κι αν δεν είχαν πλήρως συνειδητοποιήσει ότι ανήκαν σ’ένα και το αυτό γένος/έθνος (το ελληνικό) πολέμησαν με πάθος για την ίδρυση ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
…ΣΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ 150 χρόνια (1821-1971) η Ελλάδα πέρασε από μύρια κύματα αλλαγών: πραξικοπήματα, νέα συντάγματα, δικτατορίες, δημοκρατίες, διχασμοί, οικονομικές κρίσεις, χρεοκοπίες, διεθνή επαχθή δάνεια, βαλκανικοί και παγκόσμιοι πόλεμοι, προσφυγιά, απώλειες/ενώσεις ελληνογενών τμημάτων κ.λπ. Με τη Μεταπολίτευση (1974) δημιουργήθηκε ένας νέος τύπος Έλληνα πολιτικού που όμως έσβησε με την ολοκλήρωση του κύκλου της (2010). Το καλοκαίρι του 2019 η πολιτική μεταβολή στη χώρα υποσχέθηκε την ανασυγκρότηση του κράτους, έστω και εν μέσω πανδημίας… Οι διαδοχικές ή αλληλοεπικαλυπτόμενες κρίσεις μάς έκαναν να αναστοχαστούμε την ανάγκη που έχουμε για αυτογνωσία και εσωτερική ανάταση.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ, δεν πιστεύω ότι υπάρχουν ιδανικοί πολιτικοί, ούτε και κομματικά “αφηγήματα”. Όλοι μας είμαστε ικανοί για το καλύτερο όπως και για το χειρότερο. Εξαρτάται από τις εκάστοτε συνθήκες. Εξάλλου, την ιστορία δεν τη γράφουν μεμονωμένα άτομα: τη γράφουν τα κοινωνικά σύνολα, όπως έγινε με τη Γαλλική, την Ελληνική κι αργότερα τη Ρωσική Επανάσταση.
ΣΗΜΕΡΑ, μετά από 200 χρόνια ελεύθερου βίου, βρισκόμαστε σε κρίσιμο σταυροδρόμι: είμαστε στο ευρώ και την ΕΕ εν μέσω πανδημίας. Όμως, αμφισβητούμε την αποτελεσματικότητα αυτού του μοναδικού μεταπολεμικού εγχειρήματος συνένωσης ελεύθερων δημοκρατικών κρατών -την ΕΕ. Οι άσχημες μεταπολεμικές εμπειρίες (Σεπτεμβριανά, Κυπριακό, Πολυτεχνείο, Ίμια κ.λπ.), δεν επιτρέπουν μεγάλες αισιοδοξίες δοθέντος ότι έχουμε και ένα “γείτονα” επιθετικό. Εμείς φυσικά, εξοπλιζόμενοι προχωρούμε μπροστά. Και είναι στη μοίρα μας ο αγώνας κι η επιβίωση.
ΜΟΝΟΝ όταν αρχίσουμε να πετυχαίνουμε στην Ελλάδα, όπως στο εξωτερικό, ίσως μόνο τότε να έχουμε αλλάξει νοοτροπίες. Ίσως τότε, λέμε, πως “εξευρωπαϊσμένοι” και ισότιμοι με τους λαούς της ΕΕ, πιθανόν να μη μας ενδιαφέρει τόσο ούτε το “ανάδελφον” ούτε και η “προγονολατρεία” μας. (14-1-2022)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Οδ. Ελύτης, «Πρώτα-πρώτα», Ανοιχτά Χαρτιά. Αστερίας, 1974. 24-25.
