Πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά στις 30/9 έως 2/10 το Athens Democracy Forum (με έδρα την Αθήνα και σε συνεργασία με την εφημερίδα New York Times) υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κας Κατερίνας Σακελλαροπούλου με τη συμμετοχή και τη παρέμβαση του πρωθυπουργού Κου Κυριάκου Μητσοτάκη.
H Κα Κατ. Σακελλαροπούλου υπενθύμισε στην εισαγωγική της αναφορά ότι η Δημοκρατία πρέπει να στηρίζεται στον ορθό λόγο, τον ανθρωπισμό και την επιστήμη. Μεταξύ των προσκεκλημένων ομιλητών στην εκδήλωση αυτή ήταν και ο καθηγητής Ιστορίας του πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ Yuval Noah Harari (1976 – ) του οποίου τα βιβλία έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 60 γλώσσες και έχουν πωλήσει περισσότερα από 20 εκατ. αντίτυπα ενώ θεωρείται σήμερα σαν ένας από τους πλέον επιδραστικούς διανοούμενους παγκοσμίως. Σκοπός του κειμένου που ακολουθεί είναι η σύντομη αναφορά σε τρία βιβλία του Y. N. Harari τα οποία κυκλοφορούν στη χώρα μας και τα οποία παρουσιάζουν τις απόψεις του για την ιστορία του ανθρώπου και το μέλλον του.
1. Sapiens – Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου [Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2015]
Στο βιβλίο αυτό ο Y.N. Harari διατρέχει όλη την ανθρώπινη ιστορία κατά τη διάρκεια των τελευταίων 100.000 χρόνων προσπαθώντας να εξηγήσει πως το είδος μας κατάφερε να κυριαρχήσει στο πλανήτη κάτι που δεν ήταν αυτονόητο πριν από πολλά χρόνια. Ο συγγραφέας αναφέρει ότι πριν από περίπου 70.000 χρόνια οργανισμοί που ανήκαν στο είδος homo sapiens (έμφρων άνθρωπος) άρχισαν να δημιουργούν σύνθετες κοινωνικές δομές- πολιτισμούς οι οποίοι εξελίχθηκαν αρκετά στη πορεία του χρόνου. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπου στο πλανήτη, σύμφωνα με το συγγραφέα, πραγματοποιήθηκαν τρεις σημαντικές επαναστάσεις.
Α) Η νοητική/γνωσιακή επανάσταση πριν περίπου 70.000 χρόνια,
Β) Η αγροτική επανάσταση πριν περίπου 10.000 – 12.000 χρόνια, και
Γ) Η επιστημονική επανάσταση πριν περίπου 500 χρόνια.
Η Νοητική/Γνωσιακή επανάσταση συνδέεται με την εμφάνιση νέων τρόπων σκέψης και επικοινωνίας κατά τη περίοδο από το 70.000 π.Χ. μέχρι το 30.000 π.Χ. Χωρίς να είναι σαφές το τι προκάλεσε τη γνωσιακή επανάσταση εικάζεται ότι τυχαίες γενετικές μεταλλάξεις άλλαξαν τα βαθύτερα συστήματα του εγκεφάλου των homo sapiens δίδοντας τους την ικανότητα να σκέφτονται με πολύ αποτελεσματικότερους τρόπους και να επικοινωνούν πολύ καλύτερα μεταξύ τους. Για πολλές χιλιάδες χρόνια, αναφέρει ο συγγραφέας, οι άνθρωποι κάλυπταν τις διατροφικές ανάγκες τους μαζεύοντας φυτά και κυνηγώντας ζώα επιβιώνοντας σαν τροφοσυλλέκτες. Αυτό άλλαξε πριν περίπου 10.000 χρόνια όταν οι άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν κάποια φυτά και να εξημερώνουν ζώα καλύπτοντας έτσι καλύτερα τις ανάγκες τους. Τη περίοδο αυτή πραγματοποιήθηκε η Αγροτική επανάσταση του ανθρώπου. Μετά την αγροτική επανάσταση οι ανθρώπινες κοινωνίες άρχισαν να γίνονται μεγαλύτερες, πιο σύνθετες και άρχισαν να ενοποιούνται. Ταυτόχρονα τους τελευταίους αιώνες παρατηρήθηκε μια εκρηκτική ανάπτυξη των γνώσεων του homo sapiens και μέσω αυτής απέκτησε πρωτόγνωρη δύναμη η οποία τον οδήγησε μέχρι τη Σελήνη. Η ιστορική αυτή περίοδος κατά το συγγραφέα χαρακτηρίζεται από την Επιστημονική επανάσταση. Μέχρι σήμερα ο άνθρωπος, όπως και τα άλλα έμβια όντα, υπόκειται στους νόμους της φυσικής, της χημείας και της βιολογίας. Στην αυγή του 21ου αιώνα έχει όμως αρχίσει να υπερβαίνει τους νόμους της φυσικής επιλογής που τον οδήγησαν εκεί που βρίσκεται σήμερα και να τους υποκαθιστά με τους νόμους του ευφυούς σχεδιασμού, προνόμιο παλαιότερα του θεού/των θεών. Όντας σήμερα κυρίαρχος του πλανήτη, αναφέρει ο Harari, ο άνθρωπος σπέρνει τον όλεθρο στους άλλους έμβιους οργανισμούς ενώ είναι έτοιμος να αποκτήσει τις θεϊκές ικανότητες της δημιουργίας και της καταστροφής. Απομένει στο μέλλον να φανεί εάν θα τις χρησιμοποιήσει με σύνεση και ωριμότητα.
2. Homo Deus – Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος [Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2017]
Στο πόνημα αυτό ο Y.N. Harari θεωρεί ότι ο Ηomo Sapiens μετά από περίπου 50.000 χρόνια παρουσίας του στο πλανήτη, έχοντας αποκτήσει πλέον θεϊκές δυνάμεις, θα παραχωρήσει τη θέση του στο Homo Deus (στον άνθρωπο θεό). Στις αρχές της τρίτης χιλιετίας μ.Χ. η ανθρωπότητα, αναφέρει, έχει καταφέρει να διαχειριστεί και να ελέγξει αποτελεσματικά (χωρίς όμως να τις εξαλείψει) τρεις κατάρες οι οποίες την βασάνιζαν για πολλές γενεές και χιλιάδες χρόνια, τις πανδημίες, τη πείνα και τους πολέμους. Οι επιστήμονες έχουν ονομάσει τη τωρινή περίοδο σαν την εποχή του ανθρωπόκαινου καθώς ο άνθρωπος με τη τεράστια πλέον δύναμη του επηρεάζει την οικολογική ισορροπία του πλανήτη κάτι που ποτέ στο παρελθόν δεν ήταν δυνατόν από κανένα είδος. Καθώς οι άνθρωποι κατέκτησαν το πλανήτη, αναφέρει ο Harari, θεώρησαν αναγκαίο να του δώσουν ένα νόημα. Απορρίπτοντας την ιδέα ότι το νόημα της ζωής βρίσκεται σε κάποιο υπερβατικό σχέδιο, σε κάποιο θεό, ο άνθρωπος κλήθηκε να δώσει ο ίδιος νόημα στη ζωή του. Το νόημα αυτό βρέθηκε στη θρησκεία του ανθρωπισμού στη πίστη δηλαδή στις δυνάμεις του ανθρώπου ο οποίος καλείται να δώσει νόημα σε ένα κόσμο που τον στερείται. Καθώς όμως η επιστήμη και η τεχνολογία εξελίσσονται αλματωδώς τη περίοδο της 4ης βιομηχανικής επανάστασης θα μπορέσει ο άνθρωπος, αναρωτιέται ο συγγραφέας, να συνεχίσει να κυβερνά τον κόσμο η μήπως οι αναδυόμενες τεχνολογίες όπως μεταξύ άλλων η βιοτεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη θα απειλήσουν τη κυριαρχία του ? Ο Harari εκτιμά ότι τον 21ο αιώνα τρεις πρακτικές εξελίξεις απειλούν να υπονομεύσουν τη φιλελεύθερη φιλοσοφία και τον ανθρωπισμό, όπως:
Α) Το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα χάσουν την οικονομική και στρατιωτική χρησιμότητα τους και το σύστημα δεν θα τους αποδίδει μεγάλη αξία,
Β) Το γεγονός ότι το σύστημα θα συνεχίσει να βρίσκει αξία στους ανθρώπους συλλογικά και όχι ατομικά, και
Γ) Το γεγονός ότι το σύστημα θα συνεχίσει να βρίσκει αξία σε κάποια μεμονωμένα άτομα τα οποία θα αποτελούν μία νέα ελίτ αναβαθμισμένων υπερανθρώπων.
Το πιο σημαντικό ερώτημα λοιπόν της οικονομίας τον 21ο αιώνα μπορεί να είναι το τι θα κάνουμε με όλους τους πλεονάζοντες ανθρώπους. Εάν οι επιστημονικο-τεχνολογικές εξελίξεις διαιρέσουν την ανθρωπότητα σε μία μάζα άχρηστων ανθρώπων και αναβαθμισμένων υπερανθρώπων τι θα απογίνει με το φιλελευθερισμό και τον ανθρωπισμό διερωτάται ο Harari? Το κενό που θα δημιουργηθεί, εκτιμά ο συγγραφέας, θα μπορούσε να καλυφθεί από τη νέα θρησκεία του “νταταϊσμού – (data-ism)”, μία θεωρία που υποστηρίζει ότι κάθε οργανισμός και φαινόμενο είναι δυνατόν να κατανοηθούν σαν ροή δεδομένων (data) τα οποία μπορούν να αναλυθούν και να επεξεργασθούν.
3. 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα [Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2018]
Στο βιβλίο αυτό ο Harari, σε αντίθεση με τα δύο προηγούμενα βιβλία του, διερευνά τα σημερινά προβλήματα καθώς και εκείνα του άμεσου μέλλοντος των ανθρωπίνων κοινωνιών. Εξετάζει τις κύριες δυνάμεις που διαμορφώνουν τις κοινωνίες και οι οποίες είναι πιθανόν να επηρεάσουν όλο το πλανήτη συνολικά. Ο παγκοσμιοποιημένος σήμερα κόσμος, αναφέρει, ασκεί πρωτοφανείς πιέσεις στη προσωπική μας συμπεριφορά και ηθική. Ο κάθε ένας μας συμμετέχει σε διάφορα δίκτυα που επεκτείνονται σε όλο το πλανήτη και μία προσωπική επιλογή ή πράξη μας μπορεί να πυροδοτήσει απροσδόκητα φαινόμενα μεγάλης κλίμακας. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου γίνεται επισκόπηση των σημερινών πολιτικών, τεχνολογικών και κοινωνικών αλλαγών. Που πηγαίνουμε σήμερα, διερωτάται ο συγγραφέας, καθώς μετά τη κατάρρευση του φασισμού και του κομμουνισμού ο φιλελευθερισμός αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα και προκλήσεις? Τι θα συμβεί στο άμεσο μέλλον όταν οι σημερινοί νέοι μεγαλώνοντας μπορεί να μην έχουν δουλειά, όταν η προσωπική μας ελευθερία τίθενται σε κίνδυνο καθώς εποπτευόμαστε από τη πληθώρα δεδομένων και όταν οι ανισότητες αυξάνονται? Στη συνέχεια ο Harari διερευνά τις δυνατότητες αντίδρασης στη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται. Μπορεί μια παγκόσμια κοινότητα, διερωτάται, να προστατέψει την ανθρώπινη ελευθερία και ισότητα ? Μήπως θα πρέπει να αντιστραφεί η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και να επιστρέψουμε στο Έθνος-κράτος ? Μήπως η θρησκεία θα μπορούσε να μας δώσει απαντήσεις ή μήπως κάποιοι πολιτισμοί είναι ανώτεροι/καλύτεροι από άλλους ? Στο επόμενο μέρος του πονήματος ο συγγραφέας εκτιμά ότι η ανθρωπότητα μπορεί να αντιμετωπίσει τη τρομοκρατία και τους πολέμους ελέγχοντας τους φόβους της, τις προκαταλήψεις και τα μίση. Η κατανόηση του κόσμου που έχει δημιουργήσει ο homo sapiens αποτελεί το επόμενο κεφάλαιο του βιβλίου στο οποίο διερευνάται η ικανότητα διάκρισης του δικαίου από το άδικο, της πραγματικότητας από τη φαντασία.
Ολοκληρώνοντας το πόνημα αυτό ο Harari διερωτάται για το ποιοί είμαστε, τι πρέπει να κάνουμε στη ζωή μας, τι ικανότητες χρειαζόμαστε και τι μπορούμε να πούμε σήμερα για το νόημα της ζωής μας.
