Μια συζήτηση με αφορμή το βιβλίο – έρευνα για την εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στα Χανιά.
Άγνωστες λεπτομέρειες από την άφιξη και εγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρασία στα Χανιά μετά τη μεγάλη Καταστροφή, φέρνει στο “φως” το βιβλίο της ειδικής συνεργάτιδος των Γενικών Αρχείων του Κράτους Ζαχαρένιας Σημανδηράκης με τίτλο “Απ’ τα συντρίμμια της Ιωνίας στην αγκαλιά της νέας μάνας – Οι ξεριζωμένοι της Μικρασίας στα Χανιά” που κυκλοφόρησε -εκτός εμπορίου- με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης και του Δήμου Χανίων.
Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου που θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 10 Ιουλίου στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων, οι “Διαδρομές” μίλησαν μαζί της για τη νέα αυτή έκδοση, τις ερευνητικές απαιτήσεις που είχε αλλά και το βαθύ αποτύπωμα που άφησαν τα γεγονότα της εποχής και οι πρόσφυγες στην τοπική κοινωνία.
Ποιο ήταν το ερέθισμα για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου; Το κενό που υπήρχε στη βιβλιογραφία ή μήπως “βάρυνε” και η μικρασιατική ρίζα που έχετε από τη μεριά της γιαγιάς σας;
Σίγουρα το Σμυρνέϊκο γονίδιο με είχε επηρεάσει εξ αρχής στη ζωή και το χαρακτήρα μου, ακόμη και πριν αρχίσω την έρευνα. Πάντα θαύμαζα τον Ελληνικό Πολιτισμό της Ιωνίας κι η καταστροφή του με πόναγε πολλές φορές ασυναίσθητα, χωρίς να συνειδητοποιώ πάντα γιατί.
Είναι γνωστό ότι ασχολούμαι πολλά χρόνια με την ιστορική έρευνα σε διάφορα πεδία, τί πιο απλό λοιπόν από το να ασχοληθώ επισταμένως με τη γη της ρίζας μου, γνωρίζοντας ότι συγκεντρωμένο υλικό κι ολοκληρωμένη μελέτη για τα Χανιά δεν υπήρχε, πλην μεμονωμένων εργασιών με συγκεκριμένη θεματολογία.
Πρόσεξα την αναφορά που κάνετε για την έλλειψη επίσημων αρχείων γύρω από την άφιξη των προσφύγων στην Κρήτη και τα Χανιά. Το πρόβλημα αυτό σχετίζεται με τη διαχρονική σχεδόν έλλειψη αρχειακής κουλτούρας και οργάνωσης της κρατικής διοίκησης;
Είναι γεγονός ότι τα αρχεία από πολλούς θεωρούνται άχρηστα “παλιόχαρτα”. Για τους ιστορικούς όμως το παραμικρό σπάραγμα εγγράφου αποτελεί πολύτιμη πηγή ιστορικής πληροφορίας. Οι Δημόσιες Υπηρεσίες π.χ. υποχρεούνται να ενημερώνουν τα Γενικά Αρχεία του Κράτους πριν καταστρέψουν αρχειακό υλικό τους. Τα ΓΑΚ επιλέγουν και παραλαμβάνουν τα ιστορικώς χρήσιμα τεκμήρια και δίνουν έγκριση για καταστροφή του υπόλοιπου υλικού. Κατά την υπηρεσία μου στο ΓΑΚ-Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, υπήρχε ενημέρωση από Υπηρεσίες, αλλά πολλές φορές κατόπιν εορτής, όταν δηλαδή είχαν ήδη καταστρέψει το υλικό τους – που φυσικά δεν είχε κανένα νόημα.
Τα αρχεία μπορεί να αξιολογούνται και αξιοποιούνται από συγκεκριμένους επιστήμονες για τη σωστή καταγραφή τη Ιστορίας, δεν αποφέρουν όμως οικονομικές απολαβές. Και στην εποχή μας αυτό είναι μειονέκτημα ως προς την διάσωση και διαφύλαξη τους. Σίγουρα δεν είναι ίδιο το δέος όταν ακουμπάς ένα μεσαιωνικό κώδικα ή ένα επαναστατικό έγγραφο του 1821, κι όταν μελετάς τα ψηφιοποιημένα τεκμήρια μπροστά από μια ψυχρή οθόνη. Το πρώτο είναι ένα ρεαλιστικό, συναρπαστικό ταξίδι στην απτή Ιστορία, το δεύτερο βοηθητική τεχνολογία, απαραίτητη πια στην εποχή μας.
Πόσα χρόνια έρευνας χρειάστηκαν και ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε στην πορεία;
Ξεκίνησα να γράφω για τη Μικρασία από το 1999. Δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς αρκετές μελέτες μου σε έγκριτες εκδόσεις κι Επετηρίδες, κλήθηκα να δώσω διαλέξεις κι ομιλίες σε σχετικές εκδηλώσεις, συμμετείχα σε Συνέδρια, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της μέχρι τότε έρευνάς μου. Αλλά – οι ερευνητές το ξέρουν – η έρευνα δεν σταματάει ποτέ. Συνέχιζα, ερευνώντας κι άλλες παραμέτρους και πεδία, συγκεντρώνοντας όλο και πιο λεπτομερή στοιχεία.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η σωστή έρευνα απαιτεί πολύ χρόνο και κόπο και γνώση της πιθανότητας εύρεσης σχετικών τεκμηρίων και πού. Οπότε δεν πήγαινα χωρίς πυξίδα. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν να παρατεθούν όσα στοιχεία προέκυπταν, που σε συνδυασμό μεταξύ τους, συνέθεταν τις καταστάσεις και τα γεγονότα της εποχής.
Κατά την έρευνά μου για το βιβλίο, “χτύπησα” αρκετές πόρτες συγκεκριμένων πηγών που θεωρούσα ότι θα έβρισκα τεκμήρια. Κάποιες άνοιξαν με δυσπιστία, δυσκολία και προσκόμματα, κάποιες με δέχτηκαν λίγο διστακτικά, κι από άλλες δεν είχα καμμιά απάντηση. Ίσως κάποιοι να μην πίστευαν πως δεν προσδοκούσα κανένα όφελος, αφού θεωρώ ότι ο τόπος μου δεν μου χρωστάει τίποτα, αντίθετα εγώ του χρωστάω που με γέννησε – γι αυτό άλλωστε το βιβλίο θα διατεθεί δωρεάν στους ενδιαφερόμενους. Κι ούτε φυσικά είχα σκοπό να αλλοιώσω, παραποιήσω ή καταστρέψω αρχεία τα οποία υπηρετώ μια ζωή. Υπήρξαν βέβαια και περιπτώσεις αμέριστης βοήθειας και συμπαράστασης, κι ευχαριστώ από καρδιάς γι αυτό.
Το βιβλίο παρουσιάζει ένα ολοκληρωμένο χρονικό της εγκατάστασης των προσφύγων από τη Μικρασία στα Χανιά. Στο πλαίσιο αυτό φωτίζετε και αρνητικές όψεις αυτής της διαδικασίας, όπως φαινόμενα ρατσισμού ή και εχθρότητας προς τους πρόσφυγες από τους ντόπιους, όπως αυτά καταγράφηκαν στον Τύπο της εποχής. Είναι πτυχές της ιστορίας που συνήθως αποσιωπούνται, ενώ προτάσσεται ένα αφήγημα εθνικής ομοψυχίας και αλληλεγγύης. Πώς είδατε εσείς αυτές τις σκληρές αλήθειες;
Ένας σωστός ιστορικός ερευνητής έχει καθήκον να παραθέτει τα τεκμήρια της ενδελεχούς έρευνάς του αμερόληπτα, χωρίς να κρίνει θετικά ή αρνητικά προσωπικότητες και καταστάσεις. Τα γεγονότα συνέβησαν, η Ιστορία έχει γραφτεί και δεν του ανήκει για να την παρουσιάζει ανάλογα πώς του αρέσει, ή τον βολεύει από πολλές απόψεις, και να τη σχολιάζει κατά το δοκούν. Δεν καθοδηγεί τον αναγνώστη του, αλλά τον αφήνει να βγάλει αβίαστα τα συμπεράσματά του, βασισμένα στα στοιχεία που του παραθέτει.
Ούτε θεωρώ ότι τα αρνητικά, που σαφώς συνέβησαν στο παρελθόν αυτής της χώρας, πρέπει να κρύβονται κάτω από το χαλί, είτε αφορούν σε προσωπικότητες είτε σε καταστροφικές ενέργειες. Μαθήματα είναι αποφυγής στρεβλών καταστάσεων και λανθασμένων επιλογών. Κι ας μην ξεχνούμε ότι οι καιροί αντιγράφουν αλλήλους. Και υπάρχουν πολλά παραπλήσια παραδείγματα και στη σημερινή εποχή. Η εθνική ομοψυχία και αλληλεγγύη υπήρξαν και τότε, άλλωστε είναι αναγκαίες πάντα και πρέπει να έχουν έντονη εφαρμογή ακόμη περισσότερο σε δυσχερείς καταστάσεις, όταν ο λαός πρέπει να ενώνεται για να διατηρήσει την οντότητά του.
Τι νομίζετε ότι μπορεί να διδάξει έναν νέο άνθρωπο της σημερινής εποχής η δραματική αυτή ιστορία ξεριζωμού των Ελλήνων της Μικρασίας που καταγράφετε στο βιβλίο σας;
Ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Οι νέοι σαφώς και πρέπει να ονειρεύονται, να μορφώνονται, να προχωρούν, προγραμματίζοντας και στοχεύοντας στο μέλλον τους, δημιουργώντας και τις κατάλληλες συνθήκες για τη ζωή τους. Το ότι έγινε μια φοβερή Καταστροφή που άλλαξε μονομιάς τη ζωή εκείνων που βίαια ξεριζώθηκαν από την πατρογονική τους γη, δεν σημαίνει ότι θα έπρεπε να υποταχθούν μοιρολατρικά στη δυστυχία που τους βρήκε ξαφνικά.
Εκείνες τις μέρες της συμφοράς και του πόνου, με λάσπη ζυμωμένη με τα δάκρυα τους και με πέτρες τις ατσαλωμένες τους καρδιές, εκείνα τα ξεριζωμένα Ελληνόπουλα έχτιζαν με τα χέρια τους τα καινούργια θεμέλια για τις νέες εστίες τους. Σήμερα, αυτό το σθένος και τη δύναμη πρέπει να έχουν παράδειγμα τα παιδιά της σύγχρονης Ελλάδας και να πορεύονται στο δρόμο της ειρήνης και της δημιουργίας, να προχωρούν πάντα μπροστά, εκπληρώνοντας τ’ όραμά τους για ένα καλύτερο κόσμο, κρατώντας ιερή παρακαταθήκη την ατίμητη κληρονομιά τους.
Ποια πιστεύετε ότι είναι η σημαντικότερη συμβολή των Μικρασιατών προσφύγων στην τοπική κοινωνία;
Παρά την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική αναταραχή, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για τη θεμελίωση ενός σύγχρονου ομογενοποιημένου κράτους. Οι πρόσφυγες, επί το πλείστον ομοεθνείς και ομόδοξοι, αρκετοί με σημαντικές γνώσεις και παιδεία, καταξιωμένοι επαγγελματίες ή έμποροι, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης Ελληνικής κοινωνίας. Αποτέλεσαν ένα εύρωστο παραγωγικό δυναμικό που αναζωογόνησε τη γεωργία και επιπλέον δέχτηκε μια σπουδαία εισροή βιομηχανικών εργατών που έφεραν μαζί τους τις τέχνες της μεταξουργίας, της ταπητουργίας και της κεραμικής. Η αγροτική παραγωγή επίσης, που αποτελούσε πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, αυξήθηκε ραγδαία. Εφαρμόστηκαν νέες τεχνογνωσίες στην καλλιέργεια και η αγροτική παραγωγή πολλαπλασιάστηκε.
Στην πορεία, οι πρόσφυγες αφομοιώθηκαν πλήρως στο κοινωνικό σύνολο, βοηθώντας με την κουλτούρα τους και τον ισχυρό πολιτισμό που μετέφεραν, να χαράξουν μια νέα δυναμική πορεία στα μέρη της Ελλάδας που εγκαταστάθηκαν στα επόμενα χρόνια. Αυτός ο πολιτισμός συντηρεί και ενδυναμώνει την εθνική μνήμη ακόμη. Γιατί είναι μέρος της εθνικής μας Ιστορίας.
Η βιβλιοπαρουσίαση
Το βιβλίο “Απ’ τα συντρίμμια της Ιωνίας στην αγκαλιά της νέας μάνας – Οι ξεριζωμένοι της Μικρασίας στα Χανιά” θα παρουσιαστεί τη Δευτέρα 10 Ιουλίου 2023 στις 19:30 στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων.
Την παρουσίαση διοργανώνουν οι Περιφέρεια Κρήτης – Π.Ε. Χανίων και Δήμος Χανίων.
Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο Δρ Κωνσταντίνος Ζορμπάς, γενικός διευθυντής της ΟΑΚ και η συγγραφέας.
Συμμετέχει η Παραδοσιακή Χορωδία και Ορχήστρα του Ωδείου “Ι. Μανιουδάκης”, υπό τον χοράρχη, Ι. Καστρινάκη.
Η εκδήλωση τελεί υπό την αιγίδα του Διαπολιτισμικού Ευρωμεσογειακού Κέντρου UNESCO και της Ένωσης Πνευματικών Δημιουργών Ν. Χανίων.
Το βιβλίο κυκλοφορεί εκτός εμπορίου και θα διατεθεί δωρεάν στο κοινό μετά το πέρας της εκδήλωσης.
