Στα προηγούμενα σημειώματα, ακολουθώντας -όχι χωρίς δυσκολία, είναι η αλήθεια- τη σκέψη του περίφημου βιολόγου και διανοητή Ζακ Μονό, προσπαθήσαμε να δούμε με ένα άλλο μάτι το βασίλειο της ζωής, τη βιόσφαιρα, όπως την ονομάζει η επιστήμη. Από πού έρχεται και ποιος τη διαφεντεύει; Να τα θυμηθούμε εν συντομία και να κλείσουμε με τα δικά του λόγια το αφιέρωμα στον Ζακ Μονό για τα σαράντα χρόνια από τον θάνατό του.
Χρησιμοποιήσαμε ένα νεολογισμό που δημιούργησε ο Ζακ Μονό, τη λέξη «τελεονομία», θέλοντας να εκφράσει τις ιδιότητες των έμβιων όντων που φανερώνουν ότι τα έμβια κινούνται με βάση κάποιο σχέδιο και προς εκπλήρωση κάποιου σκοπού, που δεν είναι άλλος από τη διατήρηση και τον πολλαπλασιασμό του είδους. Και ακόμα ένα νεολογισμό, τη λέξη «αμετατροπία», για να εκφράσει ότι τα έμβια όντα έχουν τη δυνατότητα να αναπαράγουν και να μεταβιβάζουν απαράλλαχτη την πληροφορία που αντιστοιχεί στην ίδια τους τη δομή, παραμένοντας έτσι τα ίδια, χωρίς μετατροπές, από γενεά σε γενεά.
Προς στιγμήν βρεθήκαμε μπροστά σε μια πολύ βασική αντίφαση: ενώ η νεωτερική επιστήμη -σαν σύστημα και μέθοδος αναζήτησης της αληθινής γνώσης- ταυτίζεται με το αίτημα της αντικειμενικότητας της φύσης, δηλαδή αρνείται να ερμηνεύσει τα φαινόμενα με προϋποθέσεις τελικών αιτίων, πάει να πει αρνείται να προϋποθέσει την ύπαρξη «σχεδίου», βλέπουμε τα έμβια όντα να εμφανίζουν σαφείς τελεονομικές ιδιότητες. Την αντίφαση αυτή την επέλυσε ο Μονό αποδεικνύοντας ότι η αμετατροπία είναι η κύρια ιδιότητα των έμβιων όντων και η τελεονομία δευτερεύουσα. Και ακόμα ισχυρίστηκε ότι αιτία αυτού του συστηματικού σφάλματος που κάνουμε είναι η γοητεία που μας ασκεί η ιδέα του ανθρωποκεντρισμού, ότι δηλαδή είμαστε το κέντρο των πάντων και ότι για εμάς φτιάχτηκαν όλα. Πλάνη ιδιαίτερα επικίνδυνη.
Μετά είδαμε ότι αυτές τις τόσο «προκλητικές» τελεονομικές ιδιότητες των ζωντανών οργανισμών αναλαμβάνουν να τις διεκπεραιώνουν οι πρωτεΐνες και μια ιδιαίτερη κατηγορία τους, τα ένζυμα. Πάνω στη δομή κάθε πρωτεΐνης έχει γραφτεί στο διάβα των αιώνων από αναρίθμητες συμπτώσεις ένα μήνυμα, που τώρα -αν και προέρχεται από την καθαρή τύχη- αφού πέρασε από τη δοκιμασία της επιλογής και εγγράφηκε έχει μεταμορφωθεί πια σε τάξη, κανόνα, ανάγκη. Τώρα πλέον το μήνυμα ανατυπώνεται, πολλαπλασιάζεται και μεταβιβάζεται σε εκατομμύρια αντίτυπα.
Λέει ο Ζακ Μονό: «Προερχόμενο, το συμβάν αυτό (σημ. που αλλοίωσε τη δομή της πρωτεΐνης), από το βασίλειο της καθαρής τύχης, εισχωρεί στο βασίλειο της ανάγκης, της πιο άκαμπτης βεβαιότητας. Επειδή, ακριβώς, στη μακροσκοπική κλίμακα, δηλαδή στην κλίμακα του οργανισμού, εργάζεται η επιλογή». Και συνεχίζει: «Η επιλογή, πράγματι, εργάζεται επάνω στις απόρροιες της τύχης και δεν μπορεί να ανεφοδιάζεται από πουθενά αλλού· εργάζεται όμως μέσα σ’ ένα χώρο άτεγκτων απαιτήσεων απ’ όπου το τυχαίο έχει εξοστρακιστεί». Και κλείνει τη σκέψη του με μια ποιητική παρομοίωση: «Έτσι, από μια πηγή θορύβου, η επιλογή μπόρεσε και άντλησε από μονάχη της, τις κάθε λογής μουσικές της βιόσφαιρας».
Άμα καθίσει κανείς και συλλογιστεί τον απροσμέτρητο δρόμο που έχει διανύσει η εξέλιξη εδώ και τρία, ίσως, δισεκατομμύρια χρόνια, τον απαράμιλλο πλούτο των δομών που δημιούργησε, τη θαυμαστή ευστοχία των λειτουργιών των έμβιων όντων, από το Βακτηρίδιο ίσαμε τον άνθρωπο, μπορεί, για μια στιγμή, να συλλάβει τον εαυτό του ν’ αμφιβάλλει ξανά αν είναι ποτέ δυνατόν όλα τούτα να έχουνε βγει από μια πελώρια λοταρία, που τραβούσε αριθμούς στην τύχη ανάμεσα στους οποίους η τυφλή επιλογή ξεχώρισε τους σπάνιους τυχερούς.
Γιατί, όπως γράφει ο Φρανσουά Μωριάκ ( 1885-1970, Γάλλος συγγραφέας, Νόμπελ 1952): «Τα όσα λέει αυτός ο καθηγητής είναι πολύ πιο απίστευτα ακόμα και από εκείνα που πιστεύουμε εμείς οι ταπεινοί Χριστιανοί»!
(*) Δρ. Μηχανικός τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Αναφορές:
Ζ. Μονό, Η τύχη και η αναγκαιότητα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1997
Ολα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
