Ζήλια

Η ζήλια είναι παρούσα στη ζωή του ανθρώπου από τον δέκατο πέμπτο κιόλας μήνα της ηλικίας του, ενώ για την εξελικτική ψυχολογία αποτελεί ένα αρχέγονο ένστικτο, που εξυπηρετεί αναπαραγωγικούς σκοπούς και προστατεύει τη σχέση και τους απογόνους της. Έτσι, ενεργοποιώντας το μηχανισμό της ζήλιας ο άντρας αναζητά την αποκλειστικότητα και η γυναίκα την προστασία και τη φροντίδα, ώστε να αισθανθεί ασφάλεια. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που η ζήλια δε λειτουργεί ούτε σαν προστατευτικός μηχανισμός ούτε σαν δικαιολογημένη αντίδραση σε απόρριψη, αλλά γίνεται το τέρας με τα πράσινα μάτια του Σαίξπηρ ή «ένας μεγεθυντικός φακός, που κάνει τα μικρά να φαίνονται μεγάλα, τους νέους γέροντες και τις υποψίες πραγματικότητες» (Μιγκέλ ντε Θερβάντες).
Ζήλια είναι ο φόβος μη χάσουμε κάτι που έχουμε, ένας φόβος που υπάρχει σε όλες τις σχέσεις, τη γονεϊκή, την αδερφική, τη φιλική και την ερωτική, στην οποία συνήθως βιώνεται πολύ έντονα. Όταν ο φόβος αυτός είναι υπερβολικός, συνοδεύεται από συναισθήματα οργής, θλίψης, ντροπής, απόγνωσης και από συγκεκριμένες σκέψεις και συμπεριφορές. Ένας ζηλότυπος άνθρωπος βρίσκεται μονίμως σε επαγρύπνηση για ενδείξεις, έχει έμμονες ιδέες, είναι καχύποπτος και παρερμηνεύει απλά γεγονότα. Υιοθετεί συμπεριφορές που επιβεβαιώνουν το φόβο, κάνει επίμονες ερωτήσεις, ανακρίνει, ελέγχει ενώ μπορεί να γίνει επιθετικός, λεκτικά ή σωματικά, απέναντι στο/στη σύντροφο ή τον/την αντίζηλο.
Όταν κάποιος αισθάνεται συνέχεια ότι θα εγκαταλειφθεί, μπορεί να χρησιμοποιήσει τη ζήλια ως στρατηγική αντιμετώπισης, η οποία δίνει την ψευδαίσθηση ότι θα αποφευχθεί αυτό που φοβάται. Ελέγχοντας τον άλλο συνεχώς, αποκτά μια ψεύτικη ασφάλεια ότι εκείνος δε θα φύγει, δε θα εξαπατήσει, δε θα «προδώσει». Αυτού του είδους η ζήλια σχετίζεται με συναισθηματικές σχέσεις της παιδικής ηλικίας, που ήταν ασταθείς και απρόβλεπτες, που ανάγκαζαν το παιδί να είναι σε διαρκή ετοιμότητα, ώστε να κάνει κάτι για να μη χάσει την αγάπη και την αποδοχή. Επίσης, συνδέεται με την πεποίθηση ότι το παιδί είναι ανάξιο να αγαπηθεί και γι’ αυτό ο άλλος δε θα μείνει μαζί του και θα το εγκαταλείψει.
Συσσωρευμένος θυμός, τραυματικά βιώματα από προηγούμενες σχέσεις,  ανάγκη ελέγχου, κτητικότητα και χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπορούν να οδηγήσουν σε σχέσεις εξάρτησης, γεμάτες ένταση και καχυποψία. Σκέψεις όπως «Δεν είμαι αρκετά καλός/ή και γι’ αυτό θα με αφήσει», «Δεν μπορώ να ζήσω μόνος/η», «Δεν μπορώ να έχω ό,τι και οι άλλοι», αυξάνουν την αίσθηση της απειλής και μας κάνουν να θέλουμε να αντεπιτεθούμε για να μη χάσουμε αυτό που έχουμε. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να αναλογιστούμε, αν οι άλλοι θέλουν πραγματικά να είναι κοντά μας ή αν το κάνουν επειδή φοβούνται ότι το τέρας με τα πράσινα μάτια θα τους κοιτάξει απειλητικά και τελικά θα τους τρέψει σε φυγή.