Η “ζεύξη” φύσης και ιστορίας πάνω στο “τραχύ έδαφος των Σφακίων” με σκοπό την ανάδειξη του πολιτισμικού τοπίου της περιοχής ήταν στο επίκεντρο της ομιλίας του καθηγητή αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου Κρήτης κ. Νίκου Σκουτέλη στην περιβαλλοντική ημερίδα του ΟΦΥΠΕΚΑ στα Χανιά.
«Τις τελευταίες δεκαετίες, σε μια εποχή που θέλει να χαρακτηρίζεται από ολιστική και ολοκληρωμένη σκέψη για τη βιώσιμη ανάπτυξη, η πολιτιστική κληρονομιά και ο τόποι φυσικού κάλλους συγκαταλέγονται στους μοχλούς βιώσιμης ανάπτυξης και ελκύουν την προσοχή των μελετητών και των φορέων που χαράζουν την οικονομική πολιτική ενός τόπου. Συμμετέχουμε συχνά πλέον στην συζήτηση σχετικά με την ένταξη όλο και περισσότερων μνημείων στον κατάλογο της Unesco. Η τυφλή πορεία προς την “ ουνεκοποίηση” των μνημείων της φύσης και του πολιτισμού φοβόμαστε ότι προδίδει μιαν ανειλικρίνεια. Η αδημονία των συλλόγων και των αρχών για τέτοια ανάδειξη, δεν δηλώνει τίποτε άλλο, από την κεκαλυμμένη εκποίηση ενός ακόμη θησαυρού. Η οποιαδήποτε διαχείριση μπορεί να εμπεριέχει τον κίνδυνο εμπορευματοποίησης και υπερεκμετάλλευσης που οδηγεί σε φθορά ή και πλήρη καταστροφή των υλικών δεδομένων προς ενατένιση» ανέφερε αρχικά ο καθηγητής στην ομιλία το δίνοντας το “στίγμα” της τοποθέτησης του στην ημερίδα της Παρασκευής.
Στη συνέχεια σημείωσε πως «πέραν της υπερκορεσμένης διαδρομής μέσα από το φαράγγι της Σαμαριάς, ο σχεδιασμός εναλλακτικών δικτύων επισκεψιμότητας, αποδίδει πρωταγωνιστικό ρόλο σε δύο ομάδες φυσικών χώρων και ιστορικών κτηρίων. Τα οθωμανικά οχυρά του 19ου αιώνα σε συνδυασμό με τις οδούς πρόσβασης – διείσδυσης στην ενδοχώρα από την μία και ο εγκαταλελειμμένος οικισμός Αράδενα με το ομώνυμο φαράγγι από την άλλη, δίδουν το έναυσμα για εναλλακτικές αειφόρες δραστηριότητες σε αυτή τη ιδιαίτερη ενότητα της Κρήτης. Μέσα από τέτοιες πολιτιστικές – περιηγητικές διαδρομές, η συνέργεια των σχεδιαστών του χώρου, της διοίκησης και των επισκεπτών (άνθρωποι της πόλης) με τους ανθρώπους της υπαίθρου στην τοπική οικονομία, είναι δυνατόν να αποδίδει καρπό και να αυξάνει την δυνατότητα διαλόγου και προσαρμογής της δύσκαμπτης ως προς τις συνήθειες τοπικής κοινωνίας, με τις τρέχουσες συνθήκες επιβίωσης. Μια ακόμη λοιπόν δυνατότητα συναίνεσης και συγκατάβασης, ικανή όμως να συνδυάζει τα υλικά δεδομένα της ιστορίας του τόπου με την οικονομική δραστηριότητα, σε μια κοινωνία που έχει ανάγκη να επικαιροποιεί τον διάλογο και να αισθάνεται κύριος διαχειριστής δικών της επιλογών.»
ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
Ο κ. Σκουτέλης κάνοντας μια ιστορική αναδρομή υπογραμμίζει πως «την περίοδο της Κρητικής επανάστασης (1866-1869), οι Οθωμανοί κατακτητές αναγκάζονται να κατασκευάσουν οχυρά σε στρατηγικής σημασίας θέσεις όντας αδύνατη η καταστολή των επαναστατημένων Κρητών. Αποφασίζεται από τον Χουσεϊν Αυνή Πασά η οργάνωση και κατασκευή ενός δικτύου αποτελούμενου από διάσπαρτες, σε κομβικά σημεία, στρατιωτικές μονάδες-οχυρά με στόχο τον έλεγχο των μετακινήσεων των επαναστατών κυρίως στις ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές. Κατά τη διάρκεια της τριετούς επανάστασης, λίθινες κατασκευές, περίπου 150 σε αριθμό, χτίστηκαν σε όλο το νησί δίνοντας έμφαση στον έλεγχο στις εξόδους φαραγγιών, στους λιμένες, σε εποπτικά σημεία για τον έλεγχο της ενδοχώρας. Ο ορεινός Δήμος Σφακίων αριθμεί αρκετούς κουλέδες, κληρονομιά εκείνων των χρόνων, λόγω της μεγάλης επαναστατικής δραστηριότητας που ανέπτυξαν οι ντόπιοι. Σε προσανατολισμό Δύσης-Ανατολής, ο Δήμος, αποτελεί την ενδιάμεση στάση της περιπατητικής διαδρομής Ε4 από Παλαιόχωρα έως και Πλακιά Ρεθύμνου και καθόλο το μήκος της διαδρομής αυτής, παράλληλα της Νότιας ακτογραμμής, εντοπίζονται οι κουλέδες της Σούγιας, της Τρυπητής, της Αγιάς Ρουμέλης, του Αγίου Ιωάννη, του Λουτρού, της Ανώπολης, το φρούριο στη χώρα Σφακίων, το Φραγκοκάστελλο, τέλος ο κουλές του Πλακιά. Μια διαδρομή η οποία πέραν του εντυπωσιακού τοπίου, τις πύλες των φαραγγιών που καταλήγουν στην καρδιά των Λευκών ορέων και τις οπτικές φυγές που προσφέρει στον ορίζοντα του Λιβυκού πελάγους, ταυτίζεται με τα θραύσματα μιας ιστορίας που οι ντόπιες συνειδήσεις διχασμένες ακόμη, άλλοτε προσπαθούν να ξεχάσουν, σήμερα όμως αντιλαμβάνονται ότι δεν πρέπει να εξαλείψουν, αλλά να τιμήσουν και να διασώσουν. Η διαδρομή αυτή είναι ταυτισμένη με κινήσεις επαναστατών, σε ένα τοπίο φύσει «ανήσυχο» λόγω των έντονων εξάρσεων και ξαφνικών υποχωρήσεων, σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους.»
ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
«Για τον σύγχρονο περιπατητή, η επικοινωνία με τις αξίες της υπαίθρου ως πεπερασμένος τρόπος ζωής και τις αξίες της φύσης ως αισθητική απόλαυση, εδώ θα μπορούν να ικανοποιούνται» λέει ο κ. Σκουτέλης, συμπληρώνοντας πως «η δική μας θεώρηση σχετικά με την ζεύξη φύσης και ιστορίας στις ιδιαίτερες χωρικές ενότητες των Σφακίων, έρχεται να συμπληρώσει και να υποστηρίξει τις εκτιμήσεις που προκύπτουν από τα ποσοτικά μεγέθη, σχετικά με τον πληθυσμό και την απασχόληση, στον πλέον δύσβατο και ορεινό δήμο της Κρήτης. Η σκληρότητα του τοπίου που εκφράζεται μέσα από την αδρότητα των υλικών του και την απότομη εναλλαγή των καιρικών συνθηκών, η ερημιά αλλά και η ελάχιστη κατοίκησή του, η αυθεντικότητα των προϊόντων του και πάνω από όλα οι άνθρωποί του και οι ιδιομορφίες τους, αποτελούν το σταθερό ζητούμενο στον ποιοτικό τουρισμό. Σε αυτή την ποιοτική διαφορά τοποθετείται ο Δημήτρης Πικιώνης: “εις την μορφωτικήν αξίαν της περιηγήσεως, όταν σκοπός της είναι η θρησκευτική κοινωνία με την φύσιν, η γνησία γνωριμία με το βαθύτερο πνεύμα μιας χώρας και ενός λαού”. Εδώ πρόκειται για το κείμενο της εισήγησης της “Αισθητικής Επιτροπής της Γενικής Γραμματείας Τουρισμού επί των αρχών επί των οποίων πρέπει να βασισθούν τα νομοθετικά μέτρα προασπίσεως της Αισθητικής της Χώρας εις τας Τουριστικάς Ζώνας”, της οποίας ο Πικιώνης υπήρξε μέλος. Στη συνέχεια, προκαλεί τους αρχιτέκτονες, “υπερνικώντας την εύκολον μίμησιν και την έξιν των συμβατικών λύσεων που επεκράτησαν μέχρι τούδε εις όλους τους τόπους, να συλλάβομεν εν πνευματικόν και βαθύτατα ανθρώπινον περιεχόμενον του τουρισμού, αντάξιον του τόπου μας”… (Πικιώνης, 1985, σ.142). Η πνευματικότητα στην οποία παραπέμπει ο Πικιώνης θεωρούμε ότι έχει εκτενώς περιγραφεί παραπάνω και είναι ευχάριστη έκπληξη ότι αναδεικνύεται πολλές δεκαετίες μετά, ως κυρίαρχο ζητούμενο, στους δύσκολους καιρούς όπου οδηγεί ο καπιταλισμός και η αχαλίνωτη δήθεν πρόοδος».
