Στο πλαίσιο του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων διοργάνωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα εικαστική έκθεση με στόχο να επισημάνει τη σημασία και τον ρόλο των μουσείων στην προβολή της πολιτισμικής ιστορίας του τόπου.
Η έκθεση με θέμα “Από το Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων και τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή συλλογή, στο Ναό του Αγίου Ρόκκου και την υπόγεια Τούρκική Κρήνη. Σύγχρονοι εικαστικοί “αφηγούνται” παλιές ιστορίες…” πραγματοποιήθηκε από 17-31 Μαΐου 2015, υπό την επιμέλεια της αρχαιολόγου Ευτυχίας Πρωτοπαπαδάκη, ενώ το συντονισμό είχε η προϊσταμένη της υπηρεσίας, δρ Ελ. Παπαδοπούλου. Το άρθρο αυτό αποτελεί ένα οδοιπορικό και μια ξενάγηση στις “ιστορίες” που αφηγούνται τα εντυπωσιακά έργα των συμμετεχόντων στην έκθεση.
Την ιδιαίτερη αυτή έκθεση χαρακτήρισε η μεγάλη ποικιλία έργων και θεμάτων που επέλεξαν να αναδείξουν οι εικαστικοί, αλλά και η ποικιλία στις τεχνικές, στα υλικά, στις φόρμες, συνθέτοντας έτσι, μέσα στο εκκλησάκι του Αγίου Ρόκκου, έναν μικρόκοσμο πηγαίας έμπνευσης. Ακαδημαϊκή ζωγραφική δίπλα σε έργα με αφαίρεση και με νέα παραστατικότητα, με ιμπρεσιονισμό ή με υπερρεαλισμό, άλλα έργα με μεταφυσική διάσταση, με μαγικό ρεαλισμό και με ονειρικά – φανταστικά σύνολα καθώς και ποιητικές αναφορές αποδεικνύουν ότι οι συμμετέχοντες εικαστικοί βρίσκονται σε μια συνεχή αναζήτηση της τέχνης και των μηνυμάτων που μόνο αυτή ξέρει τόσο άμεσα και αποτελεσματικά να στέλνει στους αποδέκτες της.
Πρώτος σταθμός στο οδοιπορικό μας, τα εντυπωσιακά συμβολικά γλυπτά της Σύλβιας Πετσούρα, με τίτλο “Αποτροπαϊκά κερασφόρα προσωπεία”, σε μικτή τεχνική, δεσπόζουν σε ιδιαίτερο σημείο της έκθεσης και μαγνητίζουν τους φίλους της τέχνης. Πηγή έμπνευσης, το κερασφόρο προσωπείο (16-17ος αι.) που εκτίθεται στη βυζαντινή και Μεταβυζαντινή συλλογή. Ένα ακόμη εντυπωσιακό έργο, το “Μουσείο αρχαίων αναμνήσεων – μελέτη των χαμένων μελών των αγαλμάτων”, λάδι σε καμβά, της Σ. Πετσούρα, έχει σημείο αναφοράς αγάλματα με χαμένα μέλη ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων(1). Οι μορφές βρίσκονται στην ξυραφιά φαντασίας και πραγματικότητας, αγκυλωμένες στα διάκενα υπαρκτού-ανύπαρκτου, ενώ ο χρόνος αντιμετωπίζεται ως η πιο ψεύτικη από όλες τις εφευρέσεις μας.
Επόμενος εικαστικός σταθμός, τα “Ειδώλια του πλαστικού πολιτισμού” της Χριστίνας Κουκουράκη, εμπνευσμένο από πήλινα ειδώλια των ελληνιστικών χρόνων, ευρήματα από τάφους του νεκροταφείου της Αρχαίας Κυδωνίας. Πρόκειται για κούκλες, φυσιογνωμίες που θα μπορούσαν να υπάρξουν στην αρχαία Ελλάδα. Τα επιζωγραφισμένα πλαστικά δοχεία με τα πήλινα κεφαλάκια λειτουργούν συμβολικά. Το πλαστικό δέχεται ευχάριστα την αλλαγή της μορφής του σε καλλιτεχνικό αντικείμενο αλλά και σε φορέα μηνυμάτων από το παρελθόν.
Η πήλινη πυξίδα του κιθαρωδού (1300-1250 π.Χ) από θαλαμωτό τάφο της περιοχής της Απτέρας, αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης της Ελένης Μανωλαράκη. Τέσσερα έργα με τίτλο “Ποιητής” προβάλλουν την ίδια προϊστορική μορφή σε σφύζον ενεργειακά περιβάλλον, αλλά και σύμβολα πολιτισμού και φύσης. «Οι κοινωνίες σε εποχές ακμής τιμούν και σέβονται τη φύση, επίσης απαιτούν από τους δημιουργούς συλλογικά οράματα και όχι εφησυχαστικές κολακείες» σημειώνει η κα Μανωλαράκη. Ιδιαίτερο επίσης ως προς την επιλογή του θέματος και των χρωμάτων, το έργο της Κατερίνας Τσεμπελή, με τίτλο “Δυτικό Κλίτος”, ακρυλικά και λαδοπαστέλ σε καμβά, απεικονίζει άποψη του εκθεσιακού χώρου του Αρχαιολογικού Μουσείου. Οπως σημειώνει η εικαστικός, η πρόθεσή της ήταν να αποδώσει “ιμπρεσιονιστικά” τον χώρο, το ζεστό χρώμα, την υπέροχη αρχιτεκτονική.
Με δύο μικρά συμβολικά έργα, η Σοφία Βλαζάκη, επιχειρεί να συνδυάσει ετερόκλητες εικόνες, θέμα οικείο στον υπερρεαλισμό, προερχόμενες από διαφορετικές περιόδους της ανθρώπινης τέχνης. Για το έργο με τίτλο “Γυάλινο μπλε πουλί”, μικτά υλικά σε χαρτί, πηγή έμπνευσης αποτελεί μεταξύ άλλων ένα μπλε γυάλινο ομοίωμα πτηνού των ρωμαϊκών χρόνων από τάφο στο Καστέλι Κισάμου.
Ο εικαστικός Στέλιος Αλεξάκης έχει μεταπλάσει ένα άρτια σχεδιασμένο ελληνιστικό άγαλμα αθλητή, σε θεό Ερμή. Το έργο “Σπουδή σε άγαλμα νέου αθλητή”, κάρβουνο σε χαρτί, είναι εμπνευσμένο από άγαλμα γυμνού νέου (ελληνιστικών χρόνων) από το Ασκληπιείο της Λισού. Ο καλλιτέχνης αντιπαραβάλει επιτυχώς τη μορφή του νέου με το σύμπλεγμα των Τυραννοκτόνων καθώς και με το ποίημα “Ιωνικόν” του Καβάφη. Η τεχνική του κολάζ χρησιμοποιήθηκε σε ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό έργο της Ολγας Βερυκάκη με τίτλο “Παρελθόν, παρόν και αύριο”, με ακρυλικά χρώματα και άλλα υλικά σε μικτή τεχνική. Το έργο παρουσιάζει ένα σύμπλεγμα οίκων/σπιτιών κάθε μορφής με την παρουσία ταύρων, σύμβολα της εργασίας και της δύναμης και τη μορφή του Αγίου Γεωργίου(2) ως σύμβολο πίστης σε ιδανικά.
Ενα πανέμορφο δημιούργημα του Αντώνη Βλαβογιλάκη με τον αινιγματικό τίτλο του “Λ67”, παραπέμπει στον κωδικό του γλυπτού στο μουσείο. Το έργο είναι εμπνευσμένο από το αγαλματίδιο της θεάς Αφροδίτης από την Κυδωνία, του 2ου αι. π.Χ. Ο καλλιτέχνης επιδίωξε να αποτυπώσει την αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα του κτηρίου του αρχαιολογικού μουσείου, με βασικό στοιχείο την καμάρα, σχήμα που επαναλαμβάνεται επάνω στο σώμα του γλυπτού. Η δυναμική του καθρέφτη συγκινεί την Λαμπρινή Μποβιάτσου, στο έργο της “Αρχαίος Καθρέπτης”(3), μολύβι και χρωματιστά μολύβια σε χαρτί. Η καλλιτέχνις τιμάει το αντικείμενο για τη συμβολιστική του διάσταση και αναδεικνύει την εσωτερικότητα του ανθρώπου, την επικοινωνία του ζωντανού με το νεκρό, το μυστηριώδες και το άγνωστο.
Βαθιά φιλοσοφημένο και συμβολικό, το ξυλόγλυπτο της Πέπης Χατζηδάκη “Οι υφάντρες”, με balsa και ψυχρά σμάλτα, είναι εμπνευσμένο από μια ρήση του Shiler: «Τα δεσμά, είτε είναι από ατσάλι, είτε είναι από μετάξι, δεσμά είναι». Το έργο, εμπνευσμένο από μια επιτύμβια στήλη με τίτλο “η χειραψία”(4), είναι αλληγορικό, υποδηλώνοντας την “φυλακή” μέσα στην οποία οι γυναίκες εκείνης της εποχής ζούσαν όλη τους τη ζωή.
Με δύο όμορφα έργα με τίτλο “Από την επιτύμβια στήλη”(5), λάδι σε χαρτί και “Η αυλή των θαυμάτων” λάδι σε καμβά, συμμετείχε στην έκθεση η κα Ρένα Μπραουδάκη – Νικολακάκη. Το έργο αυτό απεικονίζει άποψη του κήπου του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων με την ενετική και οθωμανική κρήνη, ενώ τα χρώματα αποπνέουν διάθεση ρομαντισμού.
Εντυπωσιακό και συγκινητικό το έργο της Πόπης Γιατρουδάκη με τίτλο “Λάρνακα”(6), σε μικτή τεχνική, αποτίνει φόρο τιμής στο κολάζ. Τα μοτίβα είναι υποβλητικά, θραύσματα της μνήμης της, εικόνες από έναν κόσμο πόνου, φθοράς και αρρώστιας. Τα υλικά του έργου, που “εξυπηρετούν” το σκοτεινό του χαρακτήρα, είναι το κάρβουνο, μελάνια, χαρτιά από ακτινογραφίες. Το σύνολο χαρακτηρίζεται από θαυμαστή πρωτοτυπία και “ποικιλία έκφρασης” καθώς η καλλιτέχνις επιλέγει να διευρύνει τη συνείδηση, να συμφιλιωθεί με το συγκλονιστικό γεγονός του θανάτου, ίσως για να ατενίσει από τα έγκατα τον ουρανό…
Επόμενος σταθμός, το έργο της εικαστικού Άννας Σίνου, με τίτλο “Συνομιλία: Προσχέδιο τοιχογραφίας από τη Βυζαντινή Συλλογή”(7), κάρβουνο και ξηρά παστέλ. Οι ασπρόμαυρες μορφές φωτισμένες με εσωτερικές πηγές φωτός λειτουργούν συμβολικά, ενώ η απόδοση των μορφών έχει γίνει αφαιρετικά με εξπρεσιονιστικό τρόπο. Δεν υπάρχουν χαρακτηριστικά στα πρόσωπα των φιγούρων, εισάγοντας έτσι μια μεταφυσική διάσταση στον χωροχρόνο. Η εικαστικός Αναστασία Πετράκη συμμετείχε στην έκθεση με τα έργα “Θρηνωδός”(8), υδατοδιαλυτές ξυλομπογιές σε χαρτί, και “Επιτύμβιο”(9), κάρβουνο σε χαρτί. Πρόκειται για γυναικείες μορφές που θρηνούν και αναδεικνύουν την πλαστικότητα και τα ιδεαλιστικά – εξιδανικευμένα χαρακτηριστικά των πρωτοτύπων. Την τρίτη διάσταση αποδίδει επιτυχώς η προσεγμένη φωτοσκίαση.
Εμπνευσμένο από τη μυθολογία, το έργο με τίτλο “Σάτυρος”(10) -ακρυλικά, κάρβουνο και χρωματιστά μολύβια- είναι σφραγισμένο με το προσωπικό ζωγραφικό ιδίωμα του Νίκου Βισκαδουράκη. Η ζωγραφική είναι εξπρεσιονιστική αλλά παράλληλα υιοθετεί στοιχεία και από την ανεικονική τέχνη. Εύκολα διακρίνεται μια έντονη συναισθηματική αγωνία μέσα από τις μορφές και την επιλογή έντονων χρωμάτων και αντιθέσεων. Ειλικρινής, άμεση και πρωτότυπη αυτή η ζωγραφική, κεντρίζει το ενδιαφέρον του επισκέπτη καθώς ο δημιουργός εισάγει στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Ρόκκου, μια προσωπική αντίληψη που υποστηρίζει τον πνευματικό χαρακτήρα στην τέχνη.
Με εμπνευσμένο έργο συμμετείχε στην έκθεση ο κ. Γιάννης Μαρκαντωνάκης που εγκατέστησε στην Υπόγεια Κρήνη τα “Κλιμακωτά βιοσημεία 19. Φωτεινοί οικίσκοι”, σε μικτή τεχνική. Πηγή έμπνευσης ήταν τα ομοιώματα οικίσκων (1250-1200 π.Χ) από τη μινωική εγκατάσταση στο Καστέλι Χανίων, τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων. Οι οικίσκοι -βιοσημεία, φτιαγμένοι ευφάνταστα από πεπιεσμένο χαρτί (papier-mâché) και πλαστικό που είχε καεί, λειτουργούν ως φωτιστικά αλλά και σύμβολα που παραπέμπουν σε αγαπημένα πρόσωπα που σημάδεψαν τη ζωή του καλλιτέχνη.
Το οδοιπορικό στον χώρο της έκθεσης έχει μια και μόνη φιλοδοξία, να σηματοδοτήσει το ρόλο των μουσείων στην παραγωγή εμπνευσμένης εικαστικής τέχνης και να περάσει ένα μήνυμα δημιουργίας στην κοινωνία. Ο πολιτισμός είναι η ταυτότητα κάθε τόπου.
Οι Χανιώτες εικαστικοί που συμμετείχαν στην έκθεση κατάφεραν να συμβάλουν σε αυτή τη συλλογική προσπάθεια καθώς τα έργα τέχνης που δημιούργησαν και παρουσίασαν στο πλαίσιο της έκθεσης δεν αποτελούν απλώς παράθυρα προς τον κόσμο, αλλά καθρέφτες του πολιτισμού μας.
Θερμές ευχαριστίες εκφράζονται στην αρχαιολόγο κα Ευτυχία Πρωτοπαπαδάκη για την επιμέλεια των ιστορικών και αρχαιολογικών αναφορών του άρθρου.
*δρ Ιστορίας της Τέχνης Msc. Γαλλικής Φιλολογίας
1. Τα αγάλματα είναι ευρήματα από τον ναό του Ασκληπιού στη Λισό, την Υρτακίνα, το Δικτύναιο Ιερό στην Κίσαμο, και την Κυδωνία.
2. Η εικαστικός δέχτηκε επιρροές από την φορητή εικόνα του Αγίου Γεωργίου έφιππου δρακοντοκτόνου, έργο του ζωγράφου Εμμ.Τζάνε (1660- 1680) και τους αναθηματικούς ταύρους από το ιερό του Ποσειδώνα στα Τσισιανά.
3. Το έργο παραπέμπει στον χάλκινο καθρέπτη (1250 π.Χ.) με την οστέινη λαβή από τάφο του νεκροταφείου της μινωικής Κυδωνίας.
4. Επιτύμβια στήλη των ελληνιστικών χρόνων, από τη νεκρόπολη της Αρχαίας Κυδωνίας.
5. Το έργο είναι εμπνευσμένο από επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στην Υρτακίνα.
6. Έργο εμπνευσμένο από την σαρκοφάγο των ύστερων μινωικών χρόνων (1300-1250 π.Χ.) από το νεκροταφείο των Αρμένων στο Ρέθυμνο.
7. Έργο εμπνευσμένο από το τμήμα τοιχογραφίας (11ου αι.) με παράσταση του Χριστού με την Σαμαρείτιδα από την Αγία Βαρβάρα Λατζιανών Κισάμου, που εκτίθεται στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Συλλογή.
8. Το έργο παραπέμπει σε πήλινο ειδώλιο θρηνωδού του 4ου αι. π.Χ. από τάφο του νεκροταφείο της αρχαίας Κυδωνίας.
9. Το έργο παραπέμπει σε επιτύμβια στήλη του 4ου αι. π.Χ. από το Νεκροταφείο της Αρχαίας Κυδωνίας.
10. Έργο εμπνευσμένο από το λατρευτικό άγαλμα του θεού Πανός από το υπαίθριο ιερό του στην Υρτακίνα (2ου π.Χ. αι.), καθώς και τους αναθηματικούς ταύρους από το αγροτικό ιερό του Ποσειδώνα στα Τσισιανά Σελίνου (4ου- 3ου αι. π.Χ).
[…] […]